Messiaen Quatuor pour la fin du temps​
Messiaen Ensemble NNO 

Weer een gedurfd concert in De Buitenplaats

Het mag inmiddels wel een traditie worden genoemd, dat de opening van Kamermuziekseizoen van het NNO plaats vindt in De Buitenplaats, mede dank zij de al langdurige samenwerking tussen De Buitenplaats en de Vrienden van het NNO.

Op zondag 8 oktober leidde dat tot een optreden van het Messiaen Ensemble. Als je dat ensemble googlet, dan vindt je de volgende tekst:   “Het Messian Ensemble bestaat uit Sergei Bolotny, viool; Noëlle Weidmann, cello; Joost van Rheeden, klarinet en Keiko Sakuma, piano. Programma: “Quatuor pour le fin du temps”. Een van de meest gespeelde werken van Olivier Messian die krijgsgevangen werd genomen in 1940 bij Verdun en dit stuk schreef in het kamp Görlitz”. Daarnaast vermeldt de site alleen het concert van 8 oktober.

 Je mag dus veronderstellen dat het ensemble (alleen?) voor dit concert, in deze bezetting en met dit programma is samengesteld. De leden zijn ook aan het werk verknocht, want Noëlle Weidman had voor die dag eigenlijk een ander optreden, maar dat werd verplaatst want ze wilde absoluut Messiaen spelen. Interessant is dat Messiaen dit  werk schreef toen hij 32 was, en wel mede mede omdat hij in dat kamp vlak bij de Poolse grens een klarinettist, een violist en een cellist trof; zelf was hij pianist.

Messiaen (1908-1992) schreef nou niet bepaald programma-muziek. Hij voelde zich aan weinig regels gebonden – al doceerde hij op latere leeftijd compositie – en hij liet zich door zeer uiteenlopende muziektradities beïnvloeden. Geen makkelijke muziek dus, maar kenners komen natuurlijk op zo'n bijzonder concert als dit af. Het zou mij echter niet verbazen als ook veel van de “gewone” bezoekers van de buitenplaatsconcerten deze uitvoering kozen, omdat zij nog herinneringen hadden aan de integrale uitvoering van Vingt regards sur l´enfant Jésus, ook van Messiaen, ook in De Buitenplaats, in 2008.

Na afloop van een briljante uitvoering als deze ben je wat beduusd, en een beetje sprakeloos. Je weet, dit was een gebeurtenis, dit heeft mij wat gedaan, maar, hoe uit je dat....

Het stuk wekt zo veel emoties op dat een precieze weergave ervan moeilijk is. Een paar dingen die door mijn hoofd gingen wil ik weergeven.

Alle instrumenten krijgen van Messiaen een stem. De klarinet zelfs geheel solo in Abime des oiseaux (afgrond van de vogels....of...het wonder van geleerdheid van de vogels?) waarin het verbluffend was te beleven uit welke stilte een toon voorzichtig en geleidelijk werd opgeroepen en dan zo versterkt dat het bijna pijn deed aan de oren. Maar het ging natuurlijk om het gevoel dat werd geschapen.

Het intermezzo daarna was zo leuk dat het vroeg om applaus, dat echter wegens een live-opname niet gewenst was.

Louange a l'Éternité de Jésus was een lofzang die aan de cello was toebedeeld. Prachtig gespeelde, heel lange tonen, die iets vredigs hadden en een Joods kleurtje, en die er op gericht leken de componist en zijn muziekmaten boven hun gevangenschap uit te tillen.

In de De Dans de la fureur, pour les sept Trompettes, een vrijwel geheel unisono geschreven deel, ontstonden toch heel bijzondere klanken en werd de woede (fureur) echt hoorbaar.

Duidelijk hoorbaar was ook, dat de aankondiging van het einde der tijden niet alleen “verheven” kon aandoen, maar ook ontsteltenis en wanorde veroorzaakt.

Het slotdeel was voor de violist, ook weer prachtig begeleid door de piano, daarin werd soms fluisterend de onsterfelijkheid van Jezus bezongen.

Na het einde van dat deel bleef het lang stil, en pas toen wilde en mocht het zeer langdurige applaus opklinken.

 

Jan Roelofs